Een retrospectief patiënt-controleonderzoek is een onderzoek dat gebruikmaakt van bestaande gegevens om twee groepen te vergelijken. Mensen bij wie een ziekte is opgetreden, kunnen worden vergeleken met mensen bij wie dat niet het geval is. De onderzoeker kijkt of er een verschil bestaat tussen beide groepen wat betreft hun eerdere blootstelling aan mogelijke risicofactoren. Dit type onderzoek is nuttig wanneer risicofactoren voor zeldzame ziekten worden bestudeerd, en wordt vaak gebruikt om nieuwe hypothesen op te stellen die vervolgens kunnen worden getest.
Er zijn bijvoorbeeld minder dan 300 bevestigde gevallen van de variant-vorm van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (vCJD), een degeneratieve hersenaandoening die altijd dodelijk is. Een cohortstudie die mensen in de loop van de tijd volgt om te zien wat de risicofactoren zijn die leiden tot ontwikkeling van de ziekte, zou enorme hoeveelheden mensen moeten opnemen om één enkel persoon te vinden die de symptomen krijgt (ongeveer 200.000). Het zou ook heel lang duren, omdat er tussen de infectie en het verschijnen van de symptomen naar verluidt 10 tot 30 jaar verstrijkt. In dit geval zou het veel beter zijn om een patiënt-controleonderzoek uit te voeren, beginnend met mensen die al zijn gediagnosticeerd met de variant-vorm van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (vCJD), en dan hun blootstelling aan mogelijke risicofactoren in het verleden vergelijken met een groep mensen die de ziekte niet heeft.